Θέμα: «Θα έλεγε κανείς ότι την εποχή μας τη χαρακτηρίζει μια αντινομία. Ποτέ ο άνθρωπος δεν ήταν τόσο ελεύθερος αλλά και τόσο δούλος ταυτόχρονα». Να αναλύσετε ποιοι παράγοντες στερούν την ελευθερία του σημερινού ανθρώπου.
Σε κάθε ιστορική περίοδο η ελευθερία αποτέλεσε φυσική επιδίωξη του ανθρώπου, ενδόμυχη επιταγή, έμφυτο πόθο κατά το Διονύσιο Αλικαρνασέα. Και αυτή η ελευθερία εννοήθηκε σαν έλλειψη καταπίεσης σωματικής και πνευματικής, σαν ανεξαρτητοποίηση του ανθρώπου από κάθε ξένη θέληση, σαν δυνατότητα του ανθρώπου να ενεργεί κατά βούληση. Ο άνθρωπος σήμερα, σε αντίθεση με άλλες εποχές, με την ιλιγγιώδη εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας κατάφερε να κατακτήσει αρκετές μορφές ελευθερίας.
- Ανεξαρτοποιήθηκε ως ένα βαθμό, από τη φύση. Δεν είναι πια απόλυτα δέσμιος της φύσης γιατί μπορεί να ερμηνεύει και κατά συνέπεια να προβλέπει διάφορα φυσικά φαινόμενα και να παίρνει προληπτικά μέτρα. Ανάγκασε σήμερα ο άνθρωπος τη φύση να υποκύπτει στην τεχνολογική του δύναμη, να τον υπηρετεί, να του παρέχει άφθονα υλικά αγαθά.
- Ο θεσμός της δουλείας, που κατά τον Αριστοτέλη ήταν αναγκαίο κακό, στην εποχή μας δεν αποτελεί αναγκαιότητα, αφού τώρα πια η μηχανή απάλλαξε τον άνθρωπο από επίμοχθες σωματικές σωματικές εργασίες. (Όταν η εργασία γίνεται ιδρώτας, αγκομαχητό δεν ελευθερώνει αντίθετα υποδουλώνει και καταρρακώνει τον άνθρωπο).
- Με τα τόσα τεχνολογικά επιτεύγματα (συγκοινωνιακά μέσα, μηχανές κλπ) αύξησε τον ελεύθερο χρόνο του, το χρόνο δηλαδή κατά τον οποίο μπορεί να ενεργεί κατά βούληση, χωρίς να καταπιέζεται από κανένα.
- Με τις γνώσεις, με την κατάκτηση δηλ. της αλήθειας λυτρώθηκε από δεισιδαιμονίες και προλήψεις που είναι προϊόντα άγνοιας.
- Με την παιδεία, που είναι πια καθολική και πιο οργανωμένη, συνειδητοποιεί τα δικαιώματα του, τα διεκδικεί και όλο και περισσότερο τα κατοχυρώνει.
- Αποδέχεται έτσι μόνο εκείνους τους νόμους που παρέχουν ίσες ευκαιρίες σ’ όλους τους πολίτες, που αμείβουν τον πολίτη ανάλογα με την προσφορά του, που κατανέμουν δίκαια τον κοινωνικό πλούτο.
- Με την εκβιομηχάνιση η γυναίκα βγαίνει στην παραγωγή, γίνεται οικονομικά αυτόνομη και με τη βοήθεια της παιδείας συνειδητοποιεί ότι η καταπίεση της είναι μια μορφή δουλείας. Έτσι διεκδικεί τα δικαιώματα της και γίνεται νομικά τουλάχιστον ισότιμη με τον άνδρα.
Ο σύγχρονος άνθρωπος όμως αν και στην πλειοψηφία είναι εξωτερικά ελεύθερος, εξουσιάζεται από αφέντες εσωτερικούς που τον αναγκάζουν να εκτελεί δουλικά τις προσταγές τους. Είναι υποδουλωμένος στις απαιτήσεις και τις ανάγκες που δημιούργησε η καταναλωτική κοινωνία και η υπερανάπτυξη της τεχνικής.
(Δούλος των πλασματικών αναγκών που δημιούργησε η μηχανή).
Η μηχανή μπορεί βέβαια να κάλυψε τις βασικές ανάγκες, δημιούργησε όμως καινούριες ανάγκες, πλασματικές, τεχνητές που δυστυχώς έχουν αρχή μόνο και ποτέ τέλος. Όταν ικανοποιηθεί μια ανάγκη, αυτόματα παρουσιάζεται άλλη και άλλη σαν τα κεφάλια της Λερναίας Ύδρας. Μετατρέπεται έτσι ο σημερινός άνθρωπος σε δούλο των διαρκώς αυξανόμενων αναγκών που δημιούργησε η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη.
(Δούλος της εργασίας για την κάλυψη των δευτερογενών αναγκών).
Η ικανοποίηση αυτών των αναγκών συνεπάγεται βαριές οικονομικές υποχρεώσεις. Και ενώ το ωράριο εργασίας από 16 ώρες παλιά μειώθηκε στις 8 ώρες, στη χώρα μας και σ’ άλλες χώρες ο σημερινός άνθρωπος αναλαμβάνει και άλλη επιπρόσθετη εργασία για να καλύψει τις νέες ανάγκες. Δεν αξιοποιεί έτσι τον ελεύθερο χρόνο του για μια πιο ποιοτική ζωή αλλά εργάζεται πυρετωδώς και υποδουλώνεται εκούσια πια στην εργασία που τον αλλοτριώνει.
(Δούλος του χρήματος με το οποίο αποκτά τα υλικά αγαθά).
Είναι γνωστό ακόμη ότι μέσα στην καταναλωτική κοινωνία το άτομο αξιολογείται όχι από την ποιότητα χαρακτήρα αλλά από την ποσότητα και την ποσότητα και την ποιότητα των υλικών αγαθών που μπορεί να αποκτήσει. Και επειδή το μέσο που το βοηθάει να αποκτήσει όλα αυτά είναι το χρήμα, υποδουλώνεται σ’ αυτό και χάρη του θυσιάζει τα πάντα, τις αρχές του την αξιοπρέπεια, τα ιδανικά, την ηθική του υπόσταση. Γίνεται σκληρός και στυγνός αμοραλιστής, καταπιεστικός και απάνθρωπος στους συνανθρώπους του προκειμένου να πετύχει το στόχο του.
(Η διαφήμιση υποδουλώνει την σκέψη).
Παράλληλα η πνευματική ελευθερία, η ελευθερία της σκέψης περνά βαθιά κρίση. Η διαφήμιση στηριζόμενη σε επιστημονικά δεδομένα (ψυχολογία, κοινωνιολογία κλπ.) έχει τη δυνατότητα να εισχωρεί στα άδυτα των αδύτων μας και να μας υπαγορεύει το δικό της νόμο. Ο άνθρωπος γίνεται πια εξωκατευθυνόμενος. Η ελευθερία της βούλησης, αν δεν εκμηδενίζεται, περιορίζεται αφάνταστα. Η αυτόνομη και ανεπηρέαστη σκέψη εξέλειψαν στην εποχή μας. Ο άνθρωπος αλλοτριώθηκε.
(Η σημερινή αλλοτρίωση = έλλειψη εσωτερικής ελευθερίας)
Η αλλοτρίωση έγινε σήμερα σχεδόν ολοκληρωτική. Διαποτίζει τη σχέση του ανθρώπου.
- προς τα πράγματα που καταναλώνει
- προς τους συνανθρώπους του
- προς τον εαυτό του
- προς τη φύση
- προς την εργασία
- προς το κράτος
(Η μηχανή αλλοτριώνει τον άνθρωπο)
Η μηχανή ενώ στην αρχή φάνηκε να είναι πιστή θεραπαινίδα του ανθρώπου σταδιακά έδειξε τη δυναστευτική της ικανότητα. Κυριάρχησε τον άνθρωπο και επέφερε όχι μόνο την τυποποίηση των προϊόντων αλλά οδήγησε και τη συμπεριφορά μας στην τυποποίηση. Η μηχανή επηρέασε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και έτσι ο άνθρωπος ενεργεί σαν μηχανή. Επικράτησε η μηχανιστική αντίληψη της ζωής δηλ. στεκόμαστε στον τύπο και χάνουμε την ουσία, ενεργούμε εντελώς μηχανικά. Ο άνθρωπος δεν καθοδηγεί ο ίδιος τον εαυτό του αλλά παρασύρεται από τις σκέψεις, τις ιδέες και τη συμπεριφορά των άλλων που και αυτές είναι κατευθυνόμενες. Επειδή όμως τα ερεθίσματα που δέχονται οι άνθρωποι στην εποχή μας είναι ομοιόμορφα για όλους, έχουν σαν αποτέλεσμα να τους εξομοιώνουν και να τους οδηγούν σε μια μαζοποίηση, σε μια αποξένωση από τον εαυτό τους και να τους μεταβάλλουν σε άβουλα όντα χωρίς ελευθερία και αυτοτέλεια. Τελικό αποτέλεσμα της μαζοποίησης αυτής η υποδούλωση και η αλλοτρίωση τους.
(Η εξειδίκευση μεταβάλλει τον επιστήμονα σε δούλο της λεπτομέρειας)
Η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη επέβαλε την εξειδίκευση, τη διείσδυση δηλ. του επιστήμονα σε βάθος στο αντικείμενο έρευνας. Πέρα από τα θετικά για την επιστήμη αποτελέσματα η εξειδίκευση εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την προσωπικότητα του επιστήμονα. Ο επιστήμονας γίνεται εργάτης της λεπτομέρειας, οδηγείται στην πνευματική μονομέρεια, κινδυνεύει να πάθει πνευματικό ακρωτηριασμό. Σοφός στον τομέα του επιστήμονα, δεν θα μπορέσει να ολοκληρωθεί σαν άτομο, θα χάσει την εσωτερική ελευθερία γιατί δε διαφέρει από τον εργάτη του εργοστασίου, το ρομπότ, εφόσον δεν θα ασχολείται με θέματα κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά κλπ.
(Η αλλοτρίωση στην εργασία υποδουλώνει τον εργάτη)
Ο σημερινός εργάτης του εργοστασίου έχει αλλοτριωθεί από την εργασία του, έχει αποσυνδεθεί ψυχικά από το έργο του. Εργάτης και έργο δεν είναι δεμένα σ’ ένα κλοιό οικειότητας. Και αυτό συμβαίνει γιατί οι μηχανές δεν είναι ακόμη αυτόνομες αλλά χρειάζονται τον εργάτη για να τις θέσει σε κίνηση: α) οι μηχανικές λοιπόν ενέργειες για μεγάλο χρονικό διάστημα της ημέρας καταρρακώνουν τον εργαζόμενο, β) ο εργάτης ασχολείται μ’ ένα μικρό τμήμα του όλου έργου, δεν το βλέπει ολοκληρωμένο για να αισθανθεί τη χαρά της δημιουργίας που είναι η ευγενέστερη και η πνευματικότερη απόλαυση της ζωής. Έτσι η εργασία του εργάτη ασκείται σαν αγγαρεία, γίνεται δουλεία.
(Η σύνθετη δομή της κοινωνίας = πολυνομία = στέρηση ελευθερίας)
Η δομή της κοινωνίας σήμερα είναι σύνθετη και πολύπλοκη. Για να καταστήσει το κράτος δυνατή ζωή, χωρίς σοβαρές προστριβές, ψηφίζει συνεχώς νόμους και ο φιλήσυχος πολίτης αισθάνεται απ’ αυτό το δίκτυο διατάξεων. Δεν αντιλαμβάνεται όμως ότι αυτή η πολυνομία τον περιορίζει και τον δεσμεύει αφάνταστα. Γιατί τα κοινοβούλια ψηφίζουν νόμους για τα πιο απλά μέχρι τα πιο σύνθετα θέματα. Έτσι το κράτος εισδύει όλο και πιο βαθιά στην ιδιωτική ζωή, καλλιεργεί ένα γραφειοκρατικό πνεύμα και θέλει τον άνθρωπο να εργάζεται σαν μηχανή την κανονισμένη ώρα και να εφαρμόζει τους υπάρχοντες νόμους, χωρίς να σκέπτεται τίποτε έξω από αυτούς.
Ούτε τύραννος θα μπορούσε τόσο εύκολα να επιβουλευτεί την ελευθερία του ανθρώπου όσο ο τεχνικός πολιτισμός που επιβάλλει την τυραννία του στο σώμα και το πνεύμα του σημερινού ανθρώπου.
Αισιοδοξούμε όμως ό,τι τελικά δεν θα μπορέσει η τεχνολογία να μεταβάλει τον άνθρωπο σε ρομπότ, γιατί η ρομποτοποίηση είναι ξένη προς την ανθρώπινη φύση και η πρωτοβουλία είναι βαθιά ριζωμένη στον άνθρωπο. Έπειτα ο άνθρωπος της εποχής επεσήμανε τον κίνδυνο της εσωτερικής δουλείας και όταν εντοπιστεί ένα πρόβλημα σταδιακά θα βρει και τη λύση. Είναι αποπροσανατολισμένη βέβαια η σημερινή κοινωνία, ενδιαφέρεται για την εξέλιξη της τεχνολογίας για τον καταναλωτισμό.
Η ευθύνη πέφτει στους πνευματικούς ανθρώπους. Μόνο η πνευματική ηγεσία μπορεί να χαράξει καινούρια πορεία στην κοινωνία μας, να την προσανατολίσει πνευματικά. Και μπορεί γιατί διαθέτει τα όπλα της γνώσης και της φρόνησης, γιατί έλαβε μια μόρφωση που πρέπει να εύρυνε μέσα τους το όραμα του κόσμου. Έπειτα μπορούν να επηρεάσουν γιατί διαθέτουν κάποιο κύρος λόγω γνώσεων ή ταλέντου. Αισιοδοξούμε ακόμη πως μια σωστή παιδεία, μια παιδεία που θα παρέχει όχι ξερές και στείρες γνώσεις, αλλά μια παιδεία που θα εξευγενίζει τη ψυχή, μια ανθρωπιστική παιδεία θα σπάσει τα δεσμά της τεχνολογίας που προσπαθούν να αλυσοδέσουν την ψυχή και το σώμα μας, θα μας ελευθερώσει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου