Στα στέφανα της κόρης του, Κ. Χαραλαμπίδη

Το ποίημα ανήκει στη βραβευμένη συλλογή Θόλος, τα ποιήματα της οποίας είναι εμπνευσμένα από τη δοκιμασία της Κύπρου και ειδικότερα από το δράμα των αγνοουμένων μετά την τουρκική εισβολή το καλοκαίρι του 1974. Πρωταγωνιστικό πρόσωπο του ποιήματος είναι ένας Κύπριος αγνοούμενος πατέρας.

Ερμηνευτική Προσέγγιση

Οι ειρωνικές αντιθέσεις του ποιήματος:

Στο ποίημα ο γάμος αποτελεί τον πυρήνα του ποιητικού μύθου, αλλά χρησιμεύει ως πρόσχημα για να προβληθεί ο νεκρός πατέρας , ο οποίος «κλέβει την παράσταση». Μέσω λοιπόν της αφήγησης ενός γάμου, προβάλλεται ένας αγνοούμενος πατέρας και η τύχη του. Μάλιστα, στο ποίημα  είναι διάχυτη η ειρωνεία και η πικρία, αφού προβάλλεται συνεχώς η αντίθεση ανάμεσα στο ευτυχές γεγονός του γάμου και στην τραγική τύχη του πατέρα / το τραγικό γεγονός της εισβολής στην Κύπρο. Πιο συγκεκριμένα:

α) Η περιουσία της Κυπριωτοπούλας νύφης είναι «υπό κατοχήν», βρίσκεται δηλαδή στα κατεχόμενα από τους Τούρκους εδάφη. Ο γάμος αναγγέλλεται με το επίρρημα «ευτυχώς», το οποίο έρχεται σε ειρωνική αντίθεση με την κατάσταση της νύφης (περιουσία υπό κατοχήν, αγνοούμενος πατέρας).

β) Η παρουσία του πατέρα στο γάμο κυριαρχεί. Όμως ο πατέρας περνά απαρατήρητος και μάλιστα τον θεωρούν τον ηλίθιο του χωριού. Εδώ τονίζεται ειρωνικά η διάσταση ανάμεσα στη ζωή που συνεχίζεται και στα τραγικά γεγονότα της ιστορίας. Επιπλέον, το γεγονός ότι ο πατέρας, που τόσο επιθυμεί το γάμο της κόρης του και τόσο πολύ συμμετέχει (συναισθηματικά) σ’ αυτόν, περνά απαρατήρητος και μάλιστα θεωρείται και ηλίθιος, αποτελεί μια τραγική και ειρωνική αντίφαση.

γ) Στα επόμενα δύο στροφικά σύνολα η διάσταση αυτή γίνεται εντονότερη, καθώς οι καλεσμένοι του γάμου και ο πατέρας πηγαίνουν σε αντίθετες κατευθύνσεις. Οι καλεσμένοι θα εξακολουθήσουν να αγνοούν το γεγονός ότι ο πατέρας είναι νεκρός.

Η μοναχική πρωταγωνιστική μορφή του πατέρα:

Πρωταγωνιστικό πρόσωπο είναι ο πατέρας. Η παρουσία του στο γάμο και η συναισθηματική συμμετοχή του σ’ αυτόν τονίζονται ιδιαίτερα («καμάρωνε», «σκούπισε...δάκρυ»). Περιγράφεται επίσης ως διακριτική, μοναχική και σεμνή παρουσία, που το μόνο που ζητά είναι να δει την κόρη του παντρεμένη και ευτυχισμένη («μπήκε...κρυφά», «σκυφτός»). Η συμπάθεια και τρυφερότητα του ποιητή για τον πατέρα φαίνεται άμεσα και από επίθετο «στοργικός», με το οποίο τον χαρακτηρίζει. Ταυτόχρονα, τα επίθετα «φτωχό» και «ξεσκισμένο», που προσδιορίζουν τη λέξη «δάκρυ», δηλώνουν τις κακουχίες και τα βασανιστήρια που υπέστη ο νεκρός πατέρας.

Αντιθέτως, ο γάμος παρουσιάζεται ως κοινωνικό γεγονός και δεν περιγράφεται καθόλου η συναισθηματική συμμετοχή των άλλων προσώπων (του γαμπρού, της νύφης, των καλεσμένων). Η συμμετοχή των καλεσμένων περιγράφεται ως προς την κοινωνική και τυπική της πλευρά.

Τέλος και ο τίτλος του ποιήματος τονίζει την παρουσία του πατέρα στο γάμο με τη χρήση της κτητικής αντωνυμίας του: Δεν αναφέρεται στα στέφανα της κόρης απλώς, αλλά στα στέφανα της κόρης του (=εκείνου, του αγνοούμενου).

Το στοιχείο της εμφάνισης του νεκρού

Το στοιχείο της έκπληξης διατρέχει το ποίημα και κορυφώνεται με την αποκάλυψη ότι ο παριστάμενος στο γάμο πατέρας είναι νεκρός. Ακόμα πιο αιφνιδιαστική αποκάλυψη, ότι ο πατέρας είναι νεκρός και άφησε το μνήμα του για να παραστεί στο γάμο της κόρης του. Εδώ ο ποιητής εκμεταλλεύεται το μοτίβο της παρουσίας του νεκρού δίπλα στους ζωντανούς προκειμένου να εκπληρωθεί μια υπόσχεση ή ένα ηθικό χρέος. Είναι ένα μοτίβο που συναντάμε στα δημοτικά τραγούδια (π.χ. στο τραγούδι «Του νεκρού αδελφού»).

Συναισθήματα που διατρέχουν το ποίημα

Το ποίημα λειτουργεί ως πολιτική διαμαρτυρία για το δράμα και την αδικία της τουρκικής εισβολής, εξαιτίας της οποίας πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ή αγνοούνται και μεγάλο μέρος της Κύπρου βρίσκεται υπό κατοχήν. Εκφράζεται επιπλέον, περισσότερο άμεσα, η πικρία για τη λησμονιά που αναπόφευκτα απλώνεται και καλύπτει το τραγικό γεγονός της εισβολής, καθώς η ζωή συνεχίζεται. Όμως, η τραγική απουσία των αγνοουμένων έχει σημαδέψει οποιεσδήποτε εκδηλώσεις της ζωής αυτών που έμειναν, μοιάζει να μας λέει ο ποιητής.

Στοιχεία τεχνικής

Ο χώρος του ποιήματος είναι η Κύπρος και χρόνος η περίοδος μετά την τουρκική εισβολή. Η δράση όμως τοποθετείται μέσα στο ειδικότερο χωροχρονικό πλαίσιο ενός γάμου. Έτσι υπογραμμίζεται η λήθη του παρελθόντος και ο πόνος για το δράμα του ευρύτερου χώρου (της Κύπρου). Στη σταδιακή κλιμάκωση της πλοκής συμβάλλει και το γεγονός ότι στους πρώτους τρεις στίχους δίνεται η εντύπωση πως η ιστορία της κόρης είναι που απασχολεί τον ποιητή. Στον «πατέρα της» γίνεται μια απλή αναφορά στο δεύτερο στίχο. Στη συνέχεια ωστόσο η κόρη περνά σε δεύτερο πλάνο, καθώς ο γάμος γίνεται το έναυσμα για τη συγκέντρωση του ενδιαφέροντος στο πρόσωπο του πατέρα.

Ο ποιητής είναι ετεροδιηγητικός, αφού δε συμμετέχει στην ιστορία που αφηγείται αλλά παρατηρεί και σχολιάζει τα γεγονότα της δράσης έμμεσα.

Το ποίημα παρουσιάζει ένα χαρούμενο περιστατικό, ένα γάμο. Στο βάθος όμως διακρίνεται το κυπριακό δράμα. Να επισημάνετε τις σχετικές εκφράσεις στο ποίημα.

Το κυπριακό δράμα διακρίνεται μέσα από τους εξής στίχους:

• «είχε τριακόσια στρέμματα γης υπό κατοχήν»: πολλοί άνθρωποι έχασαν μετά την τουρκική εισβολή, την περιουσία τους που βρίσκεται στα κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου από τους Τούρκους.
• «και τον πατέρα της στα βάθη της Ανατολής»: Πολλοί Κύπριοι, όπως και ο πατέρας της κοπέλας, μεταφέρθηκαν από τους Τούρκους στα βάθη της Ανατολής και έκτοτε θεωρούνται αγνοούμενοι.
• «...πάει κι αυτός στην Πράσινη Γραμμή...»: Ο στίχος αυτός μας πληροφορεί για την ύπαρξη της Πράσινης Γραμμής, της ζώνης που χωρίζει τα κατεχόμενα από τα μη κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου από τους Τούρκους.
• «παίρνει ξανά τη θέση του στο χώμα»: Ο πατέρας της κοπέλας, όπως και πολλοί άλλοι, θεωρείται αγνοούμενος, ενώ στην πραγματικότητα έχει εκτελεστεί από τους Τούρκους.

Να συγκρίνετε το δεύτερο με τον τελευταίο στίχο. Τι θέλει να δείξει με την αντίφαση αυτή ο ποιητής;

Ο δεύτερος στίχος παρουσιάζει τον πατέρα της κοπέλας ως αγνοούμενο, ο τελευταίος στίχος τον παρουσιάζει νεκρό. Η αντίφαση αυτή τονίζει το δράμα των οικογενειών των αγνοουμένων της Κύπρου. Οι συγγενείς τους δεν ξέρουν τι απέγιναν οι άνθρωποί τους οι οποίοι αιχμαλωτίστηκαν από τους Τούρκους και τα ίχνη τους χάθηκαν μετά την τουρκική εισβολή. Μέσα τους υπάρχει πάντα η ελπίδα ότι θα τους ξαναβρούν και ότι εκείνοι είναι ζωντανοί. Αρνούνται λοιπόν να παραδεχτούν μια πολύ πιθανή πραγματικότητα, την οποία, επιπλέον, είναι δύσκολό να εξακριβώσουν. Ότι, δηλαδή, οι αγαπημένοι τους δεν είναι αγνοούμενοι αλλά νεκροί. Επιπλέον, η αντίφαση αυτή επιτρέπει στον ποιητή να εμφανίσει τον «αγνοούμενο» πατέρα στο γάμο της κόρης του και μόλις στον τελευταίο στίχο να αποκαλύψει ότι είναι νεκρός, προξενώντας έτσι την έκπληξη του αναγνώστη και κορυφώνοντας τη συγκίνηση.

Τι θέλει να δείξει ο ποιητής με την παρουσία του πατέρα και γιατί καταφεύγει στο εξωλογικό στοιχείο;

Η παρουσία του πατέρα στο γάμο της κόρης του δείχνει, κατ’ αρχάς, τα σημάδια που άφησε η τραγωδία των αγνοουμένων στη μνήμη και στην ψυχή των οικογενειών τους. Ειδικότερα, με το εξωλογικό στοιχείο (την εμφάνιση του νεκρού στο γάμο) ο ποιητής θέλει να δείξει ότι, παρ’ ότι η ζωή συνεχίζεται επιφανειακά με τους ίδιους ρυθμούς, γεγονότα και χαρές, η κοινωνία και οι άνθρωποι της Κύπρου είναι ανεξίτηλα σημαδεμένοι από την τραγωδία της εισβολής και την απώλεια των αγαπημένων προσώπων τους. Υπάρχει λοιπόν μια νοερή / συναισθηματική επικοινωνία ανάμεσα στους ζωντανούς της Κύπρου και στους νεκρούς τους. Ο πόνος της απώλειας μυθοποιείται με το εξωλογικό στοιχείο, που θυμίζει το δημοτικό τραγούδι. Επιπλέον, ο ποιητής τονίζει το ηθικό χρέος της μνήμης απέναντι στους νεκρούς και εκφράζει τον προσωπικό του πόνο για το δράμα της Κύπρου.